కొల్హాపురి చెప్పులు ఒక సాధారణ గ్రామీణ పాదరక్షగా భావించే ఈ తోలు చెప్పులు ఇటీవల అంతర్జాతీయ వార్తల్లో చోటుచేసుకున్నాయి. మహారాష్ట్ర, కర్ణాటక రాష్ట్రాలనిండా వేలాది కుటుంబాలకు జీవనాధారం అయిన ఈ చేతితో తయారయ్యే సంప్రదాయ కళాకృతి, ఈసారి ఫ్యాషన్ రంగంలోని ఓ పెద్ద బ్రాండ్ వల్ల ప్రపంచ దృష్టిని ఆకర్షించింది. మిలాన్ ఫ్యాషన్ వీక్‌లో ప్రాడా సంస్థ విడుదల చేసిన ఓపెన్-టో లెదర్ శాండల్స్ మన పూర్వీకులు వందల ఏళ్లుగా తయారు చేస్తున్న కొల్హాపురి చెప్పుల్లా ఉండటంతో పెద్ద వివాదం ప్రారంభమైంది. ఈ చెప్పులకు ప్రాడా ‘లెదర్ శాండల్స్’ అనే పేరు పెట్టి భారత మూలాల గురించీ, కళాకారుల వారసత్వంపై ఒక్క మాట కూడా ప్రస్తావించకపోవడం తీవ్రవిమర్శలకు దారితీసింది. ఇదే సమయం లో, ఈ చెప్పులు సుమారు రూ. 1,00,000 ధరకు విక్రయించబోతున్నట్లు తెలుస్తుండగా భారతదేశంలో అదే రకమైన అసలైన చెప్పులు రూ. 400 నుంచి రూ. 1000 మధ్యే లభిస్తున్నాయని పలువురు గుర్తు చేశారు.
ఇదే విషయాన్ని ‘సాంస్కృతిక దోపిడీ’ గా పలువురు నిపుణులు అభివర్ణించారు. సామాజిక మాధ్యమాల్లో ఈ విషయం వైరల్ కావడంతో, రాజకీయ నాయకులు, కళాకార సంఘాలు, సామాన్య ప్రజలు పెద్దఎత్తున ప్రాడాను విమర్శించారు. చివరకు ఈ వివాదం న్యాయపరిధిలోకి వెళ్లింది. 2025 జులై 2న మేధో సంపత్తి న్యాయవాది గణేశ్ హింగ్మిరే బాంబే హైకోర్టులో ప్రజాప్రయోజన వ్యాజ్యం దాఖలుచేశారు. ఇందులో ప్రాడా సంస్థ బహిరంగ క్షమాపణ చెప్పాలని, కల్చరల్ జిఐ ఉల్లంఘనకు పరిహారం చెల్లించాలని కోరారు. ప్రత్యేకంగా, కొల్హాపురి చెప్పులు 2019లో జిఐ ట్యాగ్ పొందినట్టు, దీన్ని ఉల్లంఘించడం చట్టరీత్యా తప్పని ఆయన వాదించారు. ఇవన్నీ జరుగుతున్న సమయంలో, ప్రాడా తమ చెప్పుల డిజైన్ శతాబ్దాల నాటి భారతీయ హస్తకళ నుండి ప్రేరణ పొందింది అని ఒక ప్రకటనలో అంగీకరించింది.
అంతేకాదు, భారత కళాకారుల సంఘాలతో సంభాషణకు సిద్ధమని చెప్పింది. మహారాష్ట్ర చాంబర్ ఆఫ్ కామర్స్‌తో సమావేశానికి కూడా ఒప్పుకుంది. ఇది ఒక దిశగా మంచి పరిణామంగా భావించవచ్చు. ఇక ఈ సందర్భంగా కొల్హాపురి చెప్పుల చరిత్రను ఓసారి వెనక్కి తిరిగి చూడాల్సిందే. వీటి ఉద్భవం 12వ శతాబ్దం వరకువెళ్తుంది. మొదట రాజవంశీయుల కోసం ప్రత్యేకంగా తయారు చేసేవారు.కాలక్రమేణా అవి సాధారణ ప్రజల్లోనూ ప్రాచుర్యం పొందాయి. ఇవి పూర్తిగా సహజ తోలుతో, రసాయనాలు లేకుండా, కూరగాయలతో ట్యాన్ చేయబడతాయి. మొత్తం తయారీ ప్రక్రియ పూర్తిగా చేతితోనే సాగుతుంది. ఒక్కో జతను తయారు చేయడానికి గంటల కొద్దీ శ్రమ పడుతుంది. ఇదే వాటి విలక్షణత, ప్రత్యేకత. కానీ వీటిని తయారు చేసే కళాకారుల ఆర్థిక పరిస్థితి మాత్రం అంత గౌరవంగా ఉండడం లేదు.
ఒక కళాకారుడు రోజుకు 9 గంటల శ్రమతో తయారుచేసే చెప్పుల కోసం అతడికి లభించే లాభం రూ. 80, రూ. 100 మాత్రమే. జిఐ ట్యాగ్ ఉన్నప్పటికీ, అంతర్జాతీయంగా ఈ ట్యాగ్‌ను అమలు చేయడం చాలా కష్టమని నిపుణులు చెబుతున్నారు. లగ్జరీ బ్రాండ్లు ఇది కొల్హాపురి అని పెట్టలేదు కదా అంటూ తప్పించుకుంటాయి. ఇలా చట్టపరమైన రక్షణా ఉండకపోవడం వల్ల చిన్న కళాకారులు న్యాయం కోరే హక్కు కోల్పోతున్నారు. అయితే ఈ వివాదం ఒక మేల్కొలుపు ఒక అలారంగా మారినట్టు కనిపిస్తోంది. దేశవ్యాప్తంగా కొల్హాపురి చెప్పులపై ఆసక్తి పెరిగింది. కొన్ని భారతీయ ఈ-కామర్స్ వెబ్‌సైట్లు అమ్మకాలు రెట్టింపయ్యాయని చెబుతున్నాయి. ఇది కొంతకాలం వరకే అయినా సరే, ఈ సంప్రదాయ కళకు కొత్త ఊపిరిగా మారింది. ఇప్పుడు మనం ముందడుగు వేయాల్సిన దిశ ఇదే.
ఈ కళాకారులకు నిజమైన గుర్తింపు, న్యాయమైన లాభం రావాలి. జిఐ అమలు వ్యవస్థను అంతర్జాతీయంగా బలంగా రూపొందించాలి. బ్రాండ్లు భారత సంప్రదాయ కళల నుండి ప్రేరణ పొందినప్పుడు, స్పష్టంగా గుర్తింపు ఇవ్వాలి, అనుమతి తీసుకోవాలి. ప్రభుత్వం కూడా కళాకారులకు డిజిటల్ మార్కెటింగ్, ఆర్థిక మద్దతు, ఆధునిక పద్ధతులపై శిక్షణ కల్పించాలి. ‘ఒక జిల్లా ఒక ఉత్పత్తి’ పథకం ద్వారా ఈ ఉత్పత్తులకు మరింత ప్రోత్సాహం కల్పించాలి. ఒక సామెత చెప్పినట్టు సింహం రాయడం నేర్చుకునే వరకు అన్ని కథలు వేటగాడినవే. కొల్హాపురి చెప్పులను తయారుచేసే అసలు సింహాలు ‘మన గ్రామీణ కళాకారులు’. ఇప్పుడు తమ కథ తాము రాసుకునే సమయం ఆసన్నమైంది. వారి ప్రతిభకు, వారసత్వానికి కృషికి యథార్థమైన గౌరవం ఇప్పటివచ్చే సమయం వచ్చింది.
- జనక మోహనరావు దుంగ
82470 45230