డాలర్‌కు ప్రత్యామ్నాయం తక్షణావసరం

డీడాలరైజేషన్ అంటే ప్రపంచ దేశాలు అంతర్జాతీయ వాణిజ్యం, ఆర్థికం, కరెన్సీ నిల్వలలో అమెరికా డాలర్‌పై ఆధారపడటాన్ని తగ్గించుకుని, బదులుగా ప్రత్యామ్నాయ కరెన్సీలను ఉపయోగించాలని లక్ష్యంగా పెట్టుకునే ప్రక్రియ. ఇది దేశీయ, అంతర్జాతీయ ఆర్థిక కార్యకలాపాలకు వర్తిస్తుంది. ప్రస్తుత ప్రపంచ పరిస్థితులలో అనేక దేశాలు వివిధ కారణాల వల్ల డీడాలరైజేషన్‌ను అనుసరిస్తున్నాయి. వాస్తవానికి, రెండవ ప్రపంచ యుద్ధం తర్వాత బ్రెట్టన్ వుడ్స్ ఒప్పందం ద్వారా చారిత్రక, ఆర్థిక నిర్మాణాత్మక అంశాల కారణంగా అంతర్జాతీయ వాణిజ్యానికి వినిమయ మాధ్యమంగా డాలర్‌ను నిర్ణయించారు. అమెరికాఆర్థిక వ్యవస్థ ప్రపంచంలోనే అతిపెద్దది, అత్యంత స్థిరమైనది. దాని ఆర్థిక మార్కెట్లు ముఖ్యంగా ట్రెజరీ బాండ్లు సులభంగా కరెన్సీలోకి మార్చుకోవచ్చు. అందుకే ప్రపంచవ్యాప్తంగా పెట్టుబడిదారులచే విశ్వసించబడతాయి. చమురుతో సహా చాలా అంతర్జాతీయ వస్తువులు డాలర్లలో ధర నిర్ణయించబడి, వాణిజ్యంలో దాని వినియోగాన్ని బలోపేతం చేస్తున్నాయి. దీనికి తోడు, అమెరికా సంస్థలపై బలమైన నమ్మకం, చట్టపరమైన రక్షణలు, ప్రధానంగా డాలర్లలో పనిచేసే SWIFT (Society for Worldwide Interbank Financial Telecom munications) వంటి వ్యవస్థల ప్రపంచ వినియోగం నుండి డాలర్ ప్రయోజనం పొందుతున్నది.

ఇటీవల, అమెరికా ఆర్థిక ఆధిపత్యం అనేక దేశాల ఆర్థిక సార్వభౌమాధికారం, భౌగోళిక, రాజకీయలపై పెరుగుతున్న కారణంగా డీడాలరైజేషన్‌ను అనుసరిస్తున్నాయి. అమెరికా ఆంక్షలకు డాలర్ ఆధారిత వ్యవస్థ ఒక ప్రధాన చోదకశక్తి. అందుకే రష్యా, చైనా, ఇరాన్ వంటి దేశాలు ఆర్థిక పరిమితులను నివారించడానికి డాలర్ ప్రత్యామ్నాయాలను వెతకడానికి ప్రేరేపించింది. 2025లో, అమెరికా తన సుంకాల విధానాన్ని గణనీయంగా విస్తరించింది. ప్రపంచవ్యాప్తంగా డజన్ల కొద్దీ వాణిజ్య భాగస్వాములను లక్ష్యంగా చేసుకుంది. అందులో భారతదేశం, బ్రెజిల్ ఇప్పుడు 50% సుంకాలను ఎదుర్కొంటున్నాయి. ఈ రెండింటికి మించి, కొత్త సుంకాలను పొందుతున్న ఇతర దేశాలలో సిరియా (41%), లావోస్ (40%), మయన్మార్ (40%), తరువాత స్విట్జర్లాండ్ (39%), ఇరాక్ (35%), సెర్బియా (35%) ఉన్నాయి.

బంగ్లాదేశ్, కంబోడియా, శ్రీలంక, తైవాన్, వియత్నాం వంటి ఆసియాలోని అనేక దేశాలు 19- 20% మధ్య సుంకాలను ఎదుర్కొంటున్నాయి. దక్షిణాఫ్రికా, లిబియా, బోస్నియా& హెర్జెగోవినా దేశాలు 30%- 35% వరకు సుంకాలకు లోబడి ఉన్నాయి. ఇది అమెరికా వాణిజ్య చర్యల విస్తృత భౌగోళిక, ఆర్థిక పరిధిని ప్రతిబింబిస్తున్నది. డీడాలరైజేషన్‌కు ఇతర కారణాలు ఏమిటంటే, అనేక దేశాలు అమెరికా ఆర్థిక వ్యవస్థపై ఆధారపడటాన్ని తగ్గించుకోవాలని, ద్రవ్యోల్బణం, ఫెడరల్ రిజర్వ్ వడ్డీ రేటు పెంపుదల లేదా కరెన్సీ షాక్‌ల వంటి డాలర్ సంబంధిత అస్థిరతల నుండి తమను తాము రక్షించుకోవాలని ఆలోచిస్తున్నాయి. గ్లోబల్ ఫైనాన్స్‌లో బహుళ ప్రామాణిక కరెన్సీకి కూడా ఒత్తిడి పెరుగుతున్నది. ఇక్కడ బ్రెజిల్, రష్యా, ఇండియా, చైనా, దక్షిణాఫ్రికా (BRICS) వంటి అభివృద్ధి చెందుతున్న దేశాలు స్థానిక కరెన్సీల వినియోగాన్ని లేదా చైనా క్రాస్-బోర్డర్ ఇంటర్‌బ్యాంక్ చెల్లింపు వ్యవస్థ (CIPS) వంటి ప్రత్యామ్నాయ వ్యవస్థలను ప్రోత్సహిస్తున్నాయి. డాలర్ నుండి వైవిధ్యభరితంగా మారడం ద్వారా, ఈ దేశాలు వాణిజ్యం, ద్రవ్యవిధానం, అంతర్జాతీయ చెల్లింపులపై ఎక్కువ నియంత్రణను పొందాలని లక్ష్యంగా పెట్టుకున్నాయి.

దీనిలో భాగంగా, అనేక దేశాలు అమెరికా డాలర్‌కు బదులుగా వారి స్వంత కరెన్సీలను ఉపయోగించి వాణిజ్యాన్ని ఎక్కువగా నిర్వహిస్తున్నాయి. ముఖ్యంగా సన్నిహిత రాజకీయ, ఆర్థిక సంబంధాలు ఉన్న దేశాలలో లేదా అమెరికా ఆంక్షలను దాటవేయడానికి ప్రయత్నిస్తున్న దేశాలలో ఈ ధోరణి పెరుగుతోంది. చైనా, రష్యా డాలర్ ఆధారిత లావాదేవీలను పక్కదారి పట్టించడానికి వారి స్వంత కరెన్సీలలో (చైనీస్ యువాన్, రష్యన్ రూబుల్) వాణిజ్యాన్ని గణనీయంగా విస్తరించాయి. భారతదేశం, రష్యాలు చమురు దిగుమతులు సహా ద్వైపాక్షిక వాణిజ్యాన్ని రూపాయలు -, రూబుల్‌లలో పరిష్కరించుకుంటున్నారు. టర్కీ, రష్యా, ఇరాన్ కూడా డాలర్ ఆంక్షలను నివారించడానికి స్థానిక కరెన్సీ వాణిజ్య ఒప్పందాలలో పాల్గొంటున్నాయి. ఇతర ద్వైపాక్షిక స్థానిక కరెన్సీ వాణిజ్య ఒప్పందాలు బ్రెజిల్, చైనా, అర్జెంటీనా కొన్ని వాణిజ్య ఒప్పందాలను బ్రెజిలియన్ రియల్ లేదా యువాన్‌లో పరిష్కరించుకుంటున్నాయి. దక్షిణాఫ్రికా, నైజీరియా వంటి కొన్ని ఆఫ్రికన్ దేశాలు ప్రాంతీయ బ్లాక్‌లలో స్థానిక కరెన్సీ వాణిజ్య ఏర్పాట్లను అన్వేషిస్తున్నాయి. సౌదీ అరేబియా, చైనా డాలర్‌పై ఆధారపడటాన్ని తగ్గించడానికి యువాన్ ఆధారిత చమురు వాణిజ్యం గురించి చర్చలు జరుపుతున్నాయి.

ప్రపంచవ్యాప్తంగా ఉన్న కొన్ని వాణిజ్య కూటములు (ట్రేడ్ బ్లాక్‌లు) ప్రత్యామ్నాయ కరెన్సీల గురించి ఆలోచిస్తున్నాయి. బ్రిక్స్ ట్రేడ్ బ్లాక్ (బ్రెజిల్, రష్యా, భారతదేశం, చైనా, దక్షిణాఫ్రికా, విస్తరిస్తున్న సభ్యులు) డాలర్‌ను దాటవేయడానికి ఇంట్రా-బ్లాక్ వాణిజ్యంకోసం ఒక సాధారణ లేదా పూల్ కరెన్సీ గురించి చురుకుగా చర్చిస్తోంది. యూరోపియన్ యూనియన్ (ఇయు) యూరో కరెన్సీ డాలర్‌కు సహజ ప్రత్యామ్నాయం. ఇది ఇప్పటికే ప్రపంచ వాణిజ్యం, ఆర్థిక రంగంలో విస్తృతంగా ఉపయోగించబడుతోంది. డాలర్ ఆధారిత ఆంక్షలకు గురికావడాన్ని తగ్గించడానికి ప్రపంచ ఇంధన మార్కెట్లు, ఆర్థిక లావాదేవీలలో యూరో పాత్రను విస్తరించడానికి యూరోపియన్ యూనియన్ ఒత్తిడి చేస్తోంది. ఆగ్నేయాసియా దేశాల సంఘం (ASEAN) దేశాలు ప్రాంతీయ వాణిజ్యాన్ని పెంచడానికి, కరెన్సీ ప్రమాదాన్ని తగ్గించడానికి స్థానిక కరెన్సీ పరిష్కార విధానాలను ప్రోత్సహిస్తున్నాయి. ASEAN వాణిజ్యంలో చైనీస్ యువాన్, ఇతర ప్రాంతీయ కరెన్సీల వినియోగాన్ని పెంచడానికి ప్రయత్నాలు జరుగుతున్నాయి.

ఆఫ్రికన్ కాంటినెంటల్ ఫ్రీ ట్రేడ్ ఏరియా (AfCFTA) ఆఫ్రికన్ దేశాల మధ్య వాణిజ్యాన్ని పెంపొందించడానికి, విదేశీ కరెన్సీలపై ఆధారపడటాన్ని తగ్గించడానికి స్థానిక ఆఫ్రికన్ కరెన్సీలలో వాణిజ్యాన్ని సులభతరం చేయడానికి మార్గాలను అన్వేషిస్తోంది. లాటిన్ అమెరికన్ బ్లాక్స్ మెర్కోసూర్ (MERCOSUR) (ఉదా.బ్రెజిల్, అర్జెంటీనా) ద్వైపాక్షిక వాణిజ్యంకోసం బ్రెజిలియన్ రియల్, అర్జెంటీనా పెసో, చైనీస్ యువాన్‌లను ఎక్కువగా ఉపయోగిస్తున్నాయి. ALBA (బొలివేరియన్ అలయన్స్) దేశాలు డాలర్‌కు ప్రత్యామ్నాయాలపై దృష్టి సారిస్తున్నాయి. బ్రిక్స్ (BRICS) దేశాలు సమీప భవిష్యత్తులో ఒక సాధారణ కరెన్సీని ప్రవేశపెడితే, అంతర్జాతీయ ద్రవ్యనిధి (ఐఎంఎఫ్), గోల్డ్‌న్ సాచ్స్ వంటి ప్రముఖ ఆర్థిక సంస్థలు ప్రపంచ విదేశీ మారక నిల్వలలో అమెరికా డాలర్ వాటా వచ్చే దశాబ్దంలో 10- 20% తగ్గవచ్చని అంచనా వేస్తున్నాయి. అంటే దాదాపు 58% నుండి 38- 48% మధ్యకు తగ్గే అవకాశం ఉంది. అయినప్పటికీ డాలర్ దాని ద్రవ్యత, సంస్థాగత విశ్వాసం, ప్రపంచ ఆర్థికంలో పాత్ర కారణంగా ప్రపంచ ఆధిపత్య కరెన్సీగా ఉంటుందని భావిస్తున్నారు. డాలర్ పతనం కాకుండా క్రమంగా క్షయం మాత్రమే ఉంటుంది. ఇది డాలర్‌ను పూర్తిగా భర్తీ చేయడం కంటే బహుళ ప్రామాణిక కరెన్సీ వ్యవస్థ వైపు అడుగులు వేయడాన్ని తెలియజేస్తున్నది.

డీడాలరైజేషన్‌లో భారతదేశం పాత్ర
2024- 25 ఆర్థిక సంవత్సరం నాటికి, భారతదేశం – అమెరికా బలమైన ద్వైపాక్షిక వాణిజ్య సంబంధాన్ని కొనసాగించాయి. మొత్తం వాణిజ్యం విలువ 131.84 బిలియన్ డాలర్లు. అమెరికాకు భారతదేశం ఎగుమతులు 86.51 బిలియన్ డాలర్లకు చేరుకున్నాయి. ఇది గత సంవత్సరం కంటే 11.6% పెరుగుదలను సూచిస్తున్నది. అయితే అమెరికా నుండి దిగుమతులు 7.44% పెరిగి 45.33 బిలియన్ల డాలర్లకు చేరుకున్నాయి. దీని ఫలితంగా భారతదేశానికి 41.18 బిలియన్ డాలర్ల వాణిజ్య మిగులు లభించింది. ఇది ఆర్థిక సంబంధాల బలాన్ని నొక్కి చెబుతున్నది. భవిష్యత్తులో, వివిధ రంగాలలో సహకారాన్ని పెంపొందించే లక్ష్యంతో రెండు దేశాలు 2030 నాటికి తమ ద్వైపాక్షిక వాణిజ్యాన్ని 500 బిలియన్ డాలర్లకు రెట్టింపు చేయాలనే ప్రతిష్టాత్మక లక్ష్యాన్ని నిర్దేశించుకున్నాయి.

అయితే, ఆగస్టు 2025 లో భారత ఎగుమతులపై అమెరికా 50% సుంకం విధించడం వంటి ఇటీవలి పరిణామాలు దీనిని ప్రభావితం చేసే అవకాశం ఉంది. భారతదేశం ప్రపంచంలోనే అతిపెద్ద, వేగంగా అభివృద్ధి చెందుతున్న ఆర్థిక వ్యవస్థలలో ఒకటిగా తన స్థానాన్ని ఉపయోగించుకోవడం ద్వారా అమెరికా డాలర్‌కు ప్రత్యామ్నాయ కరెన్సీల వైపు వ్యూహాత్మక, చురుకైన పాత్ర పోషించాలి. బ్రిక్స్ వ్యవస్థాపక సభ్యురాలిగా అభివృద్ధి చెందుతున్న మార్కెట్లలో ప్రభావవంతమైన ఆర్థిక వ్యవస్థగా, భారతదేశం ద్వైపాక్షిక, బహు పాక్షిక వాణిజ్య ఒప్పందాలలో ముఖ్యంగా తోటి బ్రిక్స్ దేశాలు, ఆసియా, ఆఫ్రికా, లాటిన్ అమెరికాలోని కీలక భాగస్వాములతో భారత రూపాయిని ఉపయోగించడానికి ప్రాధాన్యత ఇవ్వాలి. ఆర్థిక మౌలిక సదుపాయాలను బలోపేతం చేయడం, కరెన్సీ స్వాప్ ఏర్పాట్లను ప్రోత్సహించడం, వ్యాపారాలను రూపాయలలో ఇన్‌వాయిస్ చేయడానికి ప్రోత్సహించడం ద్వారా, భారతదేశం తన కరెన్సీపై నమ్మకాన్ని పెంచుకోవడంలో సహాయపడుతుంది.

అదే సమయంలో స్థిరత్వాన్ని నిర్ధారించడానికి ప్రపంచ ఆర్థిక సంస్థలు, అభివృద్ధి చెందిన మార్కెట్లతో బలమైన సంబంధాలను కొనసాగించడంద్వారా భారతదేశం ఈ మార్పును సమతుల్యం చేసుకోవాలి. అంతిమంగా, భారతదేశం తన సొంత ఆర్థిక ప్రయోజనాలను కాపాడుకుంటూ ప్రపంచ ఆర్థిక స్థితిస్థాపకతను పెంచే బహుళ ప్రామాణిక కరెన్సీ వ్యవస్థ వైపు నడిపించడంలో భారతదేశం పాత్ర ప్రధానంగా ఉండాలి. డాలర్ జోక్యంలేని ప్రపంచ వ్యాపార వాతావరణం మరింత వికేంద్రీకృత, బహుళ ధ్రువ ఆర్థిక వ్యవస్థ వైపు లోతైన మార్పును సూచిస్తుంది. అయితే, ఇది పెరిగిన కరెన్సీ అస్థిరత, అధిక లావాదేవీ ఖర్చులు, సంక్లిష్ట మారకపు రేటు ప్రమాదాలకు కూడా దారితీయవచ్చు, ఎందుకంటే ఏ ఒక్క కరెన్సీ కూడా డాలర్ ప్రస్తుతం అందిస్తున్నట్లుగా ద్రవ్యత, స్థిరత్వాన్ని అందించదు. ప్రపంచ ఆర్థికంపై ఈ వైవిధ్యీకరణ, క్రాస్-కరెన్సీ వాణిజ్యం, ఆర్థిక సంక్లిష్టతలను సమర్థవంతంగా నిర్వహించడానికి కొత్త అంతర్జాతీయ చట్రాలు సహకారం అవసరం.

Also Read: మరో బంగ్లాదేశ్‌గా నేపాల్

డాక్టర్. పి.ఎస్. చారి
8309082823