పసలేని విధానాలతో పర్యావరణ విధ్వంసం

ఐక్యరాజ్యసమితి మానవతావాద చీఫ్ జారీ చేసిన తాజా హెచ్చరిక ప్రకారం 14,000 మంది పాలస్తీనా పిల్లలు ఆకలితో మరణం అంచున ఉన్నారు. దాదాపు 20 నెలలు అంతర్జాతీయంగా గుర్తించిన మారణహోమం భయానక దృశ్యాలు మన వైపు తిరిగి చూస్తున్నాయి. ఇది అభివృద్ధి చెందుతున్న నాగరికతను ప్రత్యక్షంగా నాశనం చేయడం, స్థానిక ప్రజలను బలవంతంగా స్థానభ్రంశం చేయడం, క్రూరమైన హత్యలకు మన తెరలను స్తబ్దుగా చేసింది. నిస్పృహకు గురిచేసింది. శిథిలాల పర్వతంగా మారిన గాజా చిత్రాలు, విధ్వంసక చర్యలు మన ప్రపంచ భవిష్యత్తుకు ఎలాంటి అర్థాన్ని ఇస్తాయో చూపించే భయంకరమైన చిత్రం మాత్రమే.

అంతర్జాతీయ సమాజంలో లేదా ప్రపంచ క్రమంలో కూడా ఈ పరిమాణంలో విధ్వంసం ఆపగల నైతిక దిక్సూచి ఉందనే అపోహను బద్దలు కొట్టింది. పాలస్తీనాలో జరుగుతున్నది ప్రపంచంలోని ఇతర ప్రాంతాలలో స్థానిక భూములు, సంస్కృతి, ఉనికిని బెదిరించే విధ్వంసం, స్థానభ్రంశం ధోరణులను పరిశీలిస్తే మన భవిష్యత్ సైతం ఆందోళనకరంగా కనిపిస్తుంది. స్థానిక ప్రజలు సంరక్షకులుగా ఉన్న పర్యావరణాన్ని నాశనం చేయడం, సహజ వనరులను దోచుకోవడం, విధ్వంసకర అభివృద్ధి ఎజెండా ద్వారా కార్పొరేట్ దోపిడీని మరింతగా చేయడం రెండూ ఒకదానితో ఒకటి ముడిపడి ఉన్నాయి. వాతావరణ మార్పుపై బోర్డు రూమ్ చర్చలు ప్రపంచ వేదికలపై కొనసాగుతున్నప్పటికీ, ఎయిర్ కండిషన్డ్ హాళ్ల వెలుపల ఎదురుచూస్తున్న ప్రపంచం తీవ్రమైన ప్రమాదంలో ఉంది. భారతదేశంలో మనం అక్షరాలా వేడిని ఎదుర్కొంటున్నాం.

76% మంది భారతీయులకు నివాసంగా ఉన్న 57% భారతీయ జిల్లాలు ప్రస్తుతం తీవ్రమైన వేడి పరిస్థితుల కారణంగా ‘అధిక’ నుండి ‘చాలా ఎక్కువ’ ప్రమాదంలో ఉన్నాయని కౌన్సిల్ ఆన్ ఎనర్జీ, ఎన్విరాన్‌మెంట్ అండ్ వాటర్ (సిఇఇడబ్ల్యు) తన తాజా అధ్యయనంలో నివేదించింది. పెరుగుతున్న ఉష్ణోగ్రతల కారణంగా వాతావరణ వ్యవస్థల్లో మార్పులు విపత్తుల ప్రమాదకరమైన పెరుగుదలకు భారతదేశం కేంద్రంగా ఉంది.2025 వాతావరణ ప్రమాద సూచికలో భారతదేశం 1993 నుండి 2022 వరకు తీవ్ర వాతావరణ సంఘటనల వల్ల తీవ్రంగా ప్రభావితమైన దేశాలలో 6వ స్థానంలో ఉంది. హిమాలయ ప్రాంతం బహుళ విపత్తులను చూసింది. భూకంపాలు, కొండచరియలు విరిగిపడటం, హిమానీనదాలు, వరదలు, భారీ వర్షపాతం సంఘటనలు పెద్ద ఎత్తున ఆస్తి, ప్రాణ నష్టానికి దారితీశాయి.

ఒడిశా వంటి రాష్ట్రాలు తరచుగా తుఫానుల బాధితులుగా మారుతున్నాయి. దీనివల్ల భారీ స్థానభ్రంశాలు సంభవిస్తున్నాయి. అనేక భారతీయ రాష్ట్రాలు కాలానుగుణ వరదల కారణంగా పెద్ద ఎత్తున వినాశనాన్ని ఎదుర్కొంటున్నాయి. 2012- 2022 మధ్య సిఇఇడబ్ల్యు విడుదల చేసిన 2024 నివేదిక ప్రకారం, భారతదేశంలో 55% తహసీళ్లలో వర్షపాతం పెరగడంతో, అస్తవ్యస్త వర్షపాతం నమోదైంది. గ్లోబల్ వార్మింగ్, మెరుగైన గ్రీన్‌హౌస్ ప్రభావం దృగ్విషయం, అనియంత్రిత గ్రీన్ హౌస్ వాయు (జిహెచ్‌జి) ఉద్గారాలకు కారణమని చెప్పవచ్చు. ఈ ఉద్గారాలు శిలాజ ఇంధనాల విచక్షణారహిత వినియోగం, నిర్మాణం, తయారీ, వెలికితీత కార్యకలాపాలు, స్థిరమైన అభివృద్ధి వంటి విధ్వంసక అభివృద్ధి కార్యకలాపాల ఫలితంగా ఉన్నాయి.
అటవీ నిర్మూలన, కాలుష్యం, వ్యర్థాల ఉత్పత్తి కారణంగా పర్యావరణ విధ్వంసం కూడా ఉంది.

మన దేశం గ్లోబల్ వార్మింగ్ (International Environment Day) అసమాన ప్రభావాన్ని ఎదుర్కొంటున్నప్పటికీ, దాని శిలాజ ఇంధన ఆధారిత కార్బన్ ఉద్గారాలు 2023లో అమెరికా, చైనా తర్వాత ప్రపంచంలో 3వ అత్యధికంగా ఉన్నాయి. ఉద్గారాలను తగ్గించడానికి బొగ్గు ఉత్పత్తిని మందగించడానికి బదులుగా, భారతదేశం బొగ్గు ఉత్పత్తి 2024-2025లో రికార్డు స్థాయిలో 1047 మెట్రిక్ టన్నుల వృద్ధిని నమోదు చేసింది. ఇది గత సంవత్సరం నుండి 4.99% వృద్ధిని సూచిస్తుంది. మైనింగ్ చట్ట సంస్కరణలు బొగ్గు కోసం ఈ ప్రోత్సాహానికి సహకరించాయి. ప్రైవేట్ మైనింగ్‌ను సులభతరం చేశాయి. అభివృద్ధి కార్యకలాపాల కోసం విపరీతంగా జరుగుతున్న అటవీ నిర్మూలన అటవీ విస్తీర్ణంలో నష్టానికి దారితీస్తుంది. కార్బన్ ఉద్గారాలను పెంచడానికి దోహదం చేస్తోంది. అభివృద్ధి కార్యకలాపాలను సులభతరం చేయడానికి, ‘సులభతర వ్యాపారం’ కోసం పర్యావరణం, అటవీ, సహజ వనరులను నియంత్రించే రక్షణ చట్టాలను క్రమపద్ధతిలో రద్దు చేశారు.

ఇది అటవీ మళ్లింపు, సహజ వనరుల దోపిడీ, అనాలోచిత, అధిక ప్రభావ ప్రాజెక్టులకు నిర్మాణ అనుమతులను సులభతరం చేయడానికి అనుమతించింది. భూమి, పర్యావరణం, సహజ వనరులపై హక్కును రక్షించడానికి పర్యావరణ, భూమి, స్వదేశీ రక్షకులు, ఉద్యమాలు చేసిన సుదీర్ఘ పోరాటాల తర్వాత అమలులోకి వచ్చిన విధానం, చట్టపరమైన, సంస్థాగత ప్రక్రియలు తీవ్ర బలహీనతలను ఎదుర్కొన్నాయి. తప్పులను క్రమబద్ధీకరించడం ద్వారా హక్కుల అమలును కష్టతరం చేస్తున్నాయి. చట్టాన్ని మార్చినప్పుడు, ఉల్లంఘనలకు పరిష్కారాన్ని పొందే ప్రభావిత వర్గాల హక్కులను ఇది తీవ్రంగా ప్రభావితం చేస్తుంది. ప్రాజెక్టులకు అనుమతుల మంజూరును నియంత్రించే ముఖ్యమైన చట్టాలు గణనీయంగా బలహీనపడ్డాయి, వాటిలో 100కు పైగా సవరణల ద్వారా 2006లో పర్యావరణ ప్రభావ అంచనా నోటిఫికేషన్ (ఇఐఎ), 100కు పైగా సవరణల ద్వారా విచ్ఛిన్నమైంది. 2019లో కోస్టల్ రెగ్యులేషన్ జోన్ నోటిఫికేషన్, 1980లో అటవీ సంరక్షణ చట్టానికి ఇటీవల చేసిన సవరణలు, అనేక ఇతర చట్టాలు ఉన్నాయి.

దీని వలన ఈ చట్టాలలో చేర్చిన విలువైన హక్కులు, రక్షణలు కోల్పోయే పరిస్థితి ఏర్పడింది. పర్యావరణ అనుమతిని మంజూరు చేయడానికి ముందు కఠినమైన ఇఐఎ ప్రక్రియను అనుసరించకుండా ముందస్తు అనుమతి పొందకుండా అలా చేయడం చట్టవిరుద్ధం అయ్యే చోట, ప్రాజెక్టుల పర్యావరణ ప్రభావ అంచనాను మినహాయించడం, పరిమితులను మార్చడం ద్వారా, ఇప్పుడు కొన్ని ప్రాజెక్టులు కొనసాగడం సాధ్యమవుతుంది. చారిత్రకంగా, పర్యావరణపరంగా దుర్బలమైన, జీవవైవిధ్యం కలిగిన అటవీ ప్రాంతాలను రక్షించి, నివసించిన ఆదివాసీ వర్గాల వ్యక్తిగత, సమాజ హక్కులు 2006 అటవీ హక్కుల చట్టం, 1996 పంచాయతీల (షెడ్యూల్ ప్రాంతాలకు పొడిగింపు) చట్టాన్ని స్పష్టంగా ఉల్లంఘించడం, నీరుగార్చడం ద్వారా తిరస్కరిస్తున్నారు. మౌలిక సదుపాయాల అభివృద్ధి, విద్యుత్ మొదలైన వాటికి సంబంధించిన ప్రాజెక్టుల కోసం, స్థానిక, ప్రభావిత వర్గాల ఉచిత ముందస్తు సమాచార అనుమతి (ఎఫ్‌పిఐసి)ని నిర్ధారించడానికి ప్రజా సంప్రదింపులు, తప్పనిసరి ప్రక్రియలు తరచుగా దాటేస్తున్నారు.

ఒకవేళ పబ్లిక్ హియరింగ్‌లను నిర్వహించినా, అవి తరచుగా మొక్కుబడిగా మారుతున్నాయి. చత్తీస్‌గఢ్, ఒడిశా, జార్ఖండ్, దేశంలోని ఇతర ప్రాంతాలలో అడవులు, సహజ వనరులను విధ్వంసం నుండి రక్షించడానికి, ఆదివాసీ హక్కులను నిర్ధారించడంలో ఏకకాలంలో పోరాటాలు(International Environment Day) కొనసాగుతున్నాయి. పర్యావరణ చట్టాలు కూడా సులభంగా మారాయి. ఎందుకంటే ముఖ్యమైన చట్టంలో ఎక్కువ భాగం నోటిఫికేషన్ల రూపంలో ఉంటుంది. అందువల్ల పార్లమెంటరీ చర్చ, సమీక్ష ప్రక్రియను తప్పించుకోవచ్చు. కొన్నిసార్లు ప్రజల నుండి అధికారిక అభ్యంతరాలు ఎదురైనప్పటికీ, సూచించిన మార్పులు లేకుండా, సంప్రదింపుల విధానాన్ని అవలంబించకుండా నోటిఫికేషన్లు ఆమోదిస్తూ ఉండడంతో ఇది తరచుగా ఓ లాంఛన ప్రాయంగా మారుతుంది. లేకపోతే, పార్లమెంటరీ వ్యవస్థలోకి చట్టాలు ప్రవేశించినప్పుడు వాటిని తీవ్రంగా వ్యతిరేకించాలనే రాజకీయ సంకల్పం, అవగాహన చాలా తక్కువగా కనిపిస్తుంది. దీనికి ఒక ఉదాహరణ విపత్తు నిర్వహణ చట్టం, 2005కు ఇటీవల పెద్ద సవరణలు వచ్చాయి.

దాని వినాశకరమైన పరిణామాల కారణంగా బిల్లును సమీక్షకు పంపాలని పౌరసమాజం పార్లమెంటు సభ్యులకు విజ్ఞప్తి చేసినప్పటికీ, దానిని విస్మరించారు. పెరుగుతున్న అస్థిరత, విపత్తు ప్రమాదం సమయంలో, ప్రజలు అనుభవించే నష్టాలను తగ్గించే రుణ ఉపశమనం, పరిహారం వంటి ముఖ్యమైన నిబంధనలను తొలగించడం బాధిత సమాజ హక్కులకు పెద్ద దెబ్బ. ఇంతలో, ప్రస్తుత అభివృద్ధి నమూనా మరింత విపత్తుకు దారి తీస్తున్నందున, విపత్తు కూడా అభివృద్ధిని నాశనం చేస్తుంది. ప్రణాళిక, అభివృద్ధి విధానంపై లోతైన పునరాలోచన అవసరం. ప్రస్తుత చట్టాలు కూడా అమలులో తీవ్రమైన లోపానికి గురవుతున్నాయి. నియంత్రణల సడలింపు, పర్యవేక్షణ, సమ్మతి లేకపోవడం వ్యాపారులు, ప్రాజెక్ట్ ప్రతిపాదకులకు చట్టాలను ఉల్లంఘించడానికి స్వేచ్ఛగా ఇస్తుంది.

చట్టం ప్రకారం రక్షణలు ఉన్నప్పటికీ, కోర్టుల ప్రగతిశీల తీర్పులు ఉన్నప్పటికీ, వాయు కాలుష్యం, నదులు, నీటి వనరులలో వ్యర్థాలను విడుదల చేయడం, శుద్ధిచేయని పారిశ్రామిక వ్యర్థాలను పారవేయడం వంటి ఉల్లంఘనల నివేదికలు తరచుగా వస్తున్నాయి. ఇంతలో, ఉల్లంఘనల విషయంలో జవాబుదారీతనం కోసం చట్టపరమైన పోరాటం ఒక కఠినమైన అంశంగా మారుతుంది. సమాచారం మరింత అందుబాటులోకి రావడం, కోర్టు జాప్యాలు తరచుగా న్యాయం కోసం పోరాటాన్ని ప్రభావితం చేస్తాయి. గ్రీన్ ఎనర్జీకి మారడం కూడా అదే వ్యాపార- ఆధారిత, లోపభూయిష్ట విధానంతో జరుగుతోంది. భూమిని ఎక్కువగా వినియోగించే, నిలకడలేని మెగా ప్రాజెక్టులపై దృష్టి సారిస్తున్నారు. అంతర్జాతీయ ఆర్థిక సంస్థల మద్దతు ఉన్న ఈ ప్రాజెక్టులు, రాజ్యాంగ రక్షణలు, పర్యావరణ ప్రభావాన్ని పట్టించుకోకుండా, పర్యావరణపరంగా దుర్బలమైన, షెడ్యూల్ ప్రాంతాలలో ప్రణాళికలు చేస్తున్నారు. ‘న్యాయమైన’ పరివర్తన పేరుతో, భారీ భూములను ‘పచ్చ’గా లాక్కోవడం జరుగుతోంది. ఇంతలో, వాటిని క్లీన్ ఎనర్జీగా వర్గీకరించడం ద్వారా, సోలార్ పార్కుల వంటి ప్రాజెక్టులు ఇఐఎ ప్రక్రియ నుండి మినహా ఇస్తున్నారు.

అందువల్ల అటువంటి ప్రాజెక్టుల వినాశకరమైన ప్రభావంపై ఎటువంటి పరిశీలన లేదు. జీవించే హక్కును, పర్యావరణాన్ని రక్షించే చట్టపరమైన పరిష్కారాలను మరింత అందుబాటులోకి తీసుకురాలేకపోతున్నప్పటికీ, పర్యావరణాన్ని, వారి హక్కులను రక్షించడానికి ముందు వరుసలో ఉన్న స్థానిక, భూహక్కుల పరిరక్షకులపై చట్టం మరింతగా ఆయుధాలుగా మారుతోంది. మరోవంక, ప్రజల మధ్య ద్వేషం, అసహనం కలిగించే విధంగా వ్యవహరిస్తూ ఉండడంతో దేశంలో జరుగుతున్న గందరగోళం మధ్యలో, వారి హక్కులను రక్షించడానికి అవసరమైన సమష్టి చర్యలకు అవకాశం లేకుండా సామాజికంగా అట్టడుగు వర్గాల మధ్య అంతరాలను పెంచే ప్రయత్నం జరుగుతుంది. ఆర్థిక, సామాజిక, సాంస్కృతిక హక్కులను నిలబెట్టడానికి, పర్యావరణాన్ని రక్షించడానికి పోరాటాన్ని ప్రతికూలంగా ప్రభావితం చేసే ప్రయత్నాలు జరుగుతున్నాయి. ప్రస్తుత చట్రంలో, పర్యావరణాన్ని పరిరక్షించడానికి, మానవ హక్కులను కాపాడుకోవడానికి సమష్టి పోరాటం తప్పనిసరిగా పౌర స్వేచ్ఛల ధ్రువీకరణ, రక్షణకు ప్రాధాన్యత ఇవ్వాలి.

(నేడు అంతర్జాతీయ పర్యావరణ దినోత్సవం) (International Environment Day)

చలసాని నరేంద్ర
98495 69050