అజరామర కావ్యం శ్రీశ్రీ అనువాదం మయకోవ్ స్కీ ‘లెనిన్’

ఎక్కడ నుంచి వచ్చాడు?
ఎవరాయన?
ఏం చేశాడు
మానవులందరికన్నా మానవత్వం ఉన్న ఈ మనిషి

‘లెనిన్ నేడు లేడూ?
చూడు జనంలో ఉన్నాడు
లెనిన్ మన పరాక్రమం
కామ్రేడ్ లెనిన్ ఆయుధం
మన ఆసరా, మన జ్ఞానం.’

అయినా ఏం కవిత్వం ఇది?
అమాయిక బాలుడు
కావ్యం అంటే భయపడినట్టు
భయపడుతున్నాను ఈ అక్షరాలు
లిఖించడానికి
మయకోవ్ స్కీ

తెలుగులోకి అనువాదమైన రష్యన్ సాహిత్యంలో అత్యధికంగా కథలు, నవలలే ఉన్నాయి. అప్పుడప్పుడు కొన్ని కవితలు తర్జుమా అయ్యాయి. కానీ ఏ కవి కవిత్వమూ ప్రత్యేక సంపుటిగా వెలువడలేదు. పుష్కిన్ (1799-1837) మొదలుకొని అలెగ్జాండర్ బ్లాక్ (1880-1921), మయకోవ్ స్కీ (1893-1930) వరకు కవితా సంపుటాలు; Three Centuries of Russian Poetry (Progress Publishers, Moscow, 1980) కవితాసంకలనం వంటివి అనేకం ఆంగ్లానువాదాలకి మాత్రమే పరిమితం అయ్యాయి.
మా యవ్వన కాలాన కవిత్వం కోసం వెదికే క్రమంలో ‘వ్లాదిమిర్ ఇలీచ్ లెనిన్’ కావ్యం దొరికింది. ఇది రష్యా విప్లవకారు డు లెనిన్ (1870-1924) గురించిన దీర్ఘకవిత కావడం, ప్రఖ్యాత కవి మయకోవ్ స్కీ రాయడం, ఇష్టకవి శ్రీశ్రీ (1910-1983) అనువాదం చేయడంతో విశిష్టం గా ఆకర్షించింది. పుస్తకం చూడచక్కగా ఉంటుంది. కవిత్వం చదివితే చకితుల్ని చేస్తుంది. మాతృకతో శ్రీశ్రీ తాదాత్మ్యం చెందిన విధం అబ్బురపరుస్తుంది. ఇది సోవియట్ యూనియన్‌లో అచ్చయిన ఏకైక తెలు గు అనువాద కావ్యం అనుకుంటాను! మొదట డ్బ్బై అయిదు పైసలకి, తర్వాత రూపాయిన్నరకి లభించేది.
మా తరం పాఠకుల వంతు వచ్చేసరికి సోవియట్ సాహిత్యం రావడం తగ్గుముఖం పట్టింది. బహుశా ఆయా పుస్తకాల ఆఖరి ప్రతులు మాత్రమే మాకు దక్కాయనుకుంటాను. ఎన్నో ఏళ్ళుగా అం దుబాటులో లేని ‘వ్లాదిమిర్ ఇలీచ్ లెనిన్ కావ్యం’ (2024) విజయవాడ సాహితీ మిత్రుల పక్షాన శ్రీశ్రీ విశ్వేశ్వరరావు అందంగా ప్రచురించారు. పు స్తకం రూపురేఖల్ని చిత్రకారుడు గిరిధర్ తీర్చిదిద్దా రు. కావ్యం పూర్వాపరాల్ని తెలియజెప్పే ముందుమాటలను ఎన్.వేణుగోపాల్, ప్రచురణకర్తలూ రాశారు.
ఈ పుస్తకం తొలినాళ్ళ కూర్పులో ప్రచురణ వివరాలు ఉండవు. విరసం ప్రచురించిన శ్రీశ్రీ సా హిత్య సర్వస్వం సంపుటాల చివరి పేజీలోని జాబితాలో ఈ కావ్యం 1971లో ముద్రించినట్టు పేర్కొన్నారు. అలాగే దీనికి ప్రవేశిక లేదా ముందుమాట కూడా ఉండదు. వెనుక అట్టమీద గల కొన్ని వా క్యాలను బట్టి పుస్తకంలోకి వెళ్ళాలి. లెనిన్ జీవి తం, చారిత్రక వ్యక్తిగా ఆయన గురించి ఎంతోకొం త అవగాహన లేకుంటే కావ్యం అంతుచిక్కదు.
ఈ కావ్యం రచనాక్రమం గురించి మయకోవ్ స్కీ అంటారు: ‘నన్ను పాఠకులు అవగాహన చేసుకోవాలని ఈ కావ్యంలో కాంక్షించినంతగా నేనెప్పుడూ కాంక్షించలేదు. బహుశా నా రచనల్లో కెల్లా అత్యంత నిష్ఠగా రాసింది ఇది.’
కావ్యారంభంలో ఆయన ఇలా రాస్తారు:
“అయినా ఏం కవిత్వం ఇది?
అమాయిక బాలుడు కావ్యం అంటే
భయపడినట్టు భయపడుతున్నాను
ఈ అక్షరాలు లిఖించడానికి
కిరీటధారి లెనిన్
అతనికి సముచితమైనదేనా
ఈ నా కవిత్వం? లెనిన్‌కి తగ్గ
కవిత్వం ధ్వనించాలంటే
అనంతాకాశాన్ని చుంబించే
అతని కిరీటాన్ని తాకాలంటే
ఈ నా శక్తిలేని వాక్కులు
ఆ మానవుణ్ని అర్థం చేసుకోవద్దూ?
…
హృద్రక్తం ఉప్పొంగి రాస్తున్నాను,
అంతరాత్మ
శాసనాన్ని
అంగీకరిస్తున్నాను
ఇది నా విధి.
ఈ నా ధర్మం నిర్వ హిస్తున్నాను”
అని అంటారు.
అక్టోబర్ సామ్యవాద విప్లవకారుడు లెనిన్ కేంద్రంగా, ఆయనంటే గొప్ప ఆరాధనతో, రష్యన్ కమ్యూనిస్టు పార్టీ పట్ల విధేయతతో, ప్రజానీకం ఎడల బాధ్యత, నిబద్ధతల తో ఈ కావ్యం రూ పుదిద్దుకుంది. ఇది రష్యన్ కమ్యూనిస్టు పార్టీకి అంకితం ఇవ్వబడింది. విషాదోల్లాస జీవనజలధిలోని ఆటుపోట్లు వలె ఈ కావ్యం సాగుతుంది. నిమ్మలంగా మొదలై ఒక్కసారిగా ఉప్పొంగుతుం ది. మళ్ళీ నెమ్మదిస్తుంది. తిరిగి ఉవ్వెత్తున ఎగసిపడుతుంది.
లెనిన్, పార్టీ, ప్రజలు ఈ మూడింటి చుట్టూ కవిహృదయం తరంగితం అవుతుంది. ఈ కావ్యంలోని స్పష్టత, సాంద్రత, నైశిత్యాలను పట్టిచ్చే కొన్ని పాదాలను వరుసలో ఎత్తిరాశాను.
లెనిన్ గురించి ఈ వాక్యాలు చూడండి:
“ఎక్కడ నుంచి వచ్చాడు?
ఎవరాయన? ఏం చేశాడు
మానవులందరికన్నా
మానవత్వం ఉన్న ఈ మనిషి”

“లెనిన్ నేడు లేడూ? చూడు
జనంలో ఉన్నాడు,
లెనిన్ మన పరాక్రమం
కామ్రేడ్ లెనిన్ ఆయుధం
మన ఆసరా, మన జ్ఞానం.”

“లెనిన్‌లో స్నానం చేసి
పునీతుణ్ణవుతున్నాను;
విప్లవ సముద్రంలో
ఇంకా ఇంకా
దూరానికి
ఈ పడవ
నడుపుతున్నాను”
ప్రజల గురించి ఈ
మాటలు వినండి:
“ప్రజలు నౌకలు
పొడినేల అడ్డం కాదు”

“అతనికీ నాకూ
ఒకే రకానివే
ఆదర్శాలు నచ్చుతాయి.
కానీ ఎన్నడూ అతని
దగ్గర్లోకి వెళ్లని నేను
అతని ఒక్క చిన్న
నిశ్వాసానికి
నా ప్రాణాన్నే ఇచ్చేస్తాను.
ఏం? నేనే అన్న
మాటేమిటి?
ఇంతకూ ఎవణ్ని నేను?
అరవక్కర్లేదాయన
ఒక్కసారి పెదవి
కదిలిస్తే చాలు,
మీలో ఎవరు మాత్రం
మీ గ్రామం నుంచి
మీ గనిలోంచి
మీ శరీర చర్మం లోంచి
ముందుకు దూసుకు రారు?”
పార్టీ గురించి ఈ స్టాంజాలు చదవండి:
“ఈనాడు నేను
మాటలన్నింటిలో మహత్తరమైన ‘పార్టీ’
అనే మాటకు ప్రత్యేక వినూత్న కాంతి
ప్రసాదిస్తున్నాను”

“ఎన్నెన్నో సన్నని బలహీనమైన
గొంతులన్నీ కలిసి
ఒకే ఒక హోరెత్తే తుఫాను ఘోష పార్టీ
ఫిరంగుల మ్రోతలకు
చెవులు గింగుర్లెత్తేలాగ
దాని గర్జనకి శత్రువుల కంచుకోటలు
బద్ధలవుతాయి”

“సముద్రంలో మా నౌకను
సరిగా నడిపించే దిక్సూచి పార్టీ
సమస్త కార్మిక వర్గానికి వెన్నెముక
పార్టీ మా ఆశయాల
అజరామత్వానికి చిహ్నం.
మా అచంచలమైన అజేయమైన
విశ్వాసానికి ప్రతీక”

“లెనిన్, పార్టీ ఇద్దరూ కవల సోదరులు
వారి తల్లి చరిత్ర
ఇద్దరిలో ఆమె కెవరెక్కువ?
లెనిన్, పార్టీ ఇద్దరూ
ఏకరక్త బంధువులు
ఒక పేరు మీరెత్తితే
అందులో రెండో పేరు
స్ఫురింపక తప్పదు.”
లెనిన్ మరణఘట్టాన్ని కవి
ఎంతో ఆర్ద్రతతో చిత్రీకరించారు:
“ఆ యేడు యుగయుగాలకీ
కనిపించని దృశ్యాన్ని చూసింది,
ఆ రోజు.. తన విషాదగాధని
అనంతంగా స్పందిస్తుంది.”

“పని చేస్తున్న కార్మికుడి మీద
మెదడు దూసుకుపోయే గుండులా
పేలిందీ వార్త అతని పనిముట్ల మీద
కడవలతో కన్నీళ్లు దిమ్మరించినట్లయింది
అన్ని బాధలకూ అలవాటుపడ్డ కర్షకుడు
చలించని కళ్లతో చావును చూసినవాడు
భార్యను చూడలేక మొగం తిప్పుకున్నాడు,
కానీ ఆమె గ్రహించింది బుగ్గిపట్టిన
అతని పిడికిలి చూసి, కఠినశిల కన్నా
గట్టిగా, చల్లగా ఉండేవాళ్లు
పెదవులు కొరుక్కున్నారు
నెత్తురు చిందేటట్లు.
ఒక క్షణంలో చిన్నపిల్లలు
ముసలివాళ్లలాగ మూతులు బిగించారు
ముసలివాళ్లు చిన్నపిల్లల్లాగ
మొర్రో అన్నారు
గాలి ప్రపంచమంతటా నిద్రలేని
బాధాగీతం పాడింది
తిరగబడడం తెలిసిన ఆ గాలికి కూడా
నమ్మసాధ్యం కాలేదు
మాస్కోలో ఒక గదిలో
విప్లవానికి పుత్రుడూ జనకుడూ అయిన
ఒక వ్యక్తి సమాధిలో ఉన్నాడని.”
“ఈ మనుష్యుల భూమిమీద నివసించిన
మానవులందరిలో మానవత్వం
మూర్తీభవించిన మహానుభావుణ్ని
నేడు ఖననం చేస్తున్నాము.”

“కామ్రేడ్ నీకు మా వీడ్కోలు
ఉత్తమ జీవితం గడిపి వెళ్లిపోయావు.
భయం.. కళ్లు గట్టిగా మూసుకో
తీగమీద మెల్లగా నడుస్తున్నట్టు,
నమ్మదగిన ఒకే ఒక సత్యానికి
ఒక క్షణమాత్రం
ముఖాముఖిగా నిలుచున్నట్లు.”
లెనిన్ మరణాంతరం ఆయన గురించిన రచనలు అనేకం వెలువడ్డాయి. ఉదాహరణకు రష్యన్ నుంచి ఆంగ్లంలోకి వచ్చిన ‘Lenin, The Revolution, Peace’ Stories. (Raduga Publishers, Moscow, 1986) ఈ కథల్లో మొదటిది మక్సీమ్ గోర్కీ (1868-1936) రాసిం ది. ఇమ్మాన్యూల్ కజకేవిచ్ (1913-1962) రాసిన నవల ‘The Blue Note book.’ తెలుగులో ‘నీలం నోట్‌బుక్’గా మునుపు అనువాదం అయింది. దీనిని ప్రజాశక్తి బుక్ హౌస్ 2023లో పునర్ముద్రించింది. శ్రీశ్రీ కవిత ‘లెనిన్‌కి నివాళి’, శివసాగర్ కవిత ‘లెనిన్, నా లెనిన్.’ మరికొన్ని మాత్రమే అందుబాటులో ఉన్నాయి.
మయకోవ్ స్కీ ‘లెనిన్’ కావ్యాన్ని 1924లో రాశారు. నేటికి ఒక శతాబ్దం గడిచిపోయింది. ఇలాంటి సందర్భంలోనే నాకు టాగోర్ ‘వనమాలి’ కావ్యంలోని ఓ కవిత గుర్తుకొస్తుంది. ఆయనంటా రు: నూరు సంవత్సరాల అనంతరం/ నా గీతాలు చదివే నువ్వు ఎవరు చదువరీ?’ అలాగ నేడు ఈ కావ్యం వల్లెవేస్తుంటే యవ్వనకాలంలో మల్లే అ ద్భుతంగా అనిపించింది. ఆద్యంతం ఆధునికం గా, నిర్మాణం నవనవంగా గోచరించింది. ఇంకా విస్తృతమైన ప్రాసంగికతతో ఉత్తేజం కలిగించింది.

నామాడి శ్రీధర్